त्रिदेशीय जीवनको सूत्र

त्रिदेशीय जीवनको सूत्र

राजन कोत्रु, ५८ जम्मु काश्मीरमा जन्मिए । लामो समय जर्मनीमा बिताए । अहिले नेपालका डाँडापाखा र हिमाल चहारिरहेका छन् । काश्मिरी परिवारमा जन्मिएका राजनले जर्मनी र नेपाली संस्कार एवं भाषा आफ्नो बनाइसके । नेपाली पहाड र हिमाल यात्रा अहिले उनको नशा नै भइसकेको छ । नेपालको सुन्दर प्राकृतिक सम्पत्ति संरक्षणका माध्यमबाट आर्थिक तथा सामाजिक उन्नति गर्ने उनको सपना र योजना सुन्दा लाग्छ, त्यो लक्ष्य धेरै टाढा छैन ।

उनको जीवनमा काश्मीरको जन्म, जर्मनीको हुर्काइ र नेपालको कामले जीवन र जगत् हेर्ने दृष्टिकोण नै बदलिएको छ । ठीक त्यसरी नै, त्रिदेशीय संस्कार र भाषामा निपूण राजनको काम पनि अहिले पनि त्रिदेशीय नै छ । उनले इसिमोडमा संयोजन गर्ने सबै कार्यक्रम अन्तरदेशीय छन् । उनी नेपाल, भारत, चीन, म्यानमारसँग काम गर्छन् । अन्तर्राष्ट्रिय एकीकृत पर्वतीय विकास केन्द्र (इसिमोड)का क्षेत्रीय कार्यक्रम व्यवस्थापक राजन जहाँ गयो त्यहीँको भाषा र संस्कृति र संस्कारमा रमाउँछन् । उनी काश्मीरी, जर्मनी र नेपाली भाषा फरर बोल्छन् । यसबाहेक हिन्दी, काश्मीरी, फ्रेन्च, पन्जाबी, उर्दु र पहारी पनि बोल्छन् ।

इसिमोडले हाल सञ्चालन गरिरहेको बहुउद्देश्यीय संरक्षणका कार्यक्रमको नेतृत्व उनले गर्छन् । उनकै नेतृत्वमा अहिले हिन्दकुश हिमालय क्षेत्रको संरक्षण विशेष अभियान जारी छ । मुख्य कार्यालय काठमाडौंमा रहेको इसिमोडले अहिले काराकोरम, कैलाश क्षेत्रको संरक्षण मा विशेष संयोजन गरिरहेको छ ।

कैलाश नेपाल भारत र तीनको सिमानामा रहेको पर्यटकीय र धार्मिक स्थल पनि हो । जैविक विविधता र प्रकृतिको अत्यन्तै सुन्दर यो ठाउँमा संयुक्त रूपमा संरक्षण अभियान सञ्चालन भइरहेको छ । यसैगरी कञ्चनजंघा भूपरिधि कार्यक्रम, भारत, नेपाल र भुटानबीचमा पर्छ ।

हाइलाइफ चीन, म्यानमार र भारतबीचको कार्यक्रम हो । त्यस्ता धेरै कार्यक्रम अहिले उनको नेतृत्वमा सञ्चालन भइरहेका छन् । प्रकृतिसँग रमाउने राजनले आफ्नो कामसँगै स्थानीय बासिन्दाको जीवन र दर्शनसमेत नजिकबाट अध्ययन गरिरहेका छन् ।

उनी अहिले कैलाश भूपरिधि कार्यक्रमलाई विशेष महत्त्वका साथ अघि बढाइरहेका छन् । भारत, नेपाल र चीनका अधिकारी जम्मा पार्ने र संरक्षणका योजना तथा रणनीति सुनाउने र छलफल गर्ने अहिले उनको दैनिकी बनेको छ । कैलाशजस्तो महत्त्वपूर्ण ठाउँको संरक्षण तीन देश मिलेरमात्रै गर्न सकिने वास्तविकतालाई ध्यानमा राख्दै यस्तो योजना बनेको कोत्रु बताउँछन् ।

खासगरी कैलाशमा वन्यजन्तुको दोहोरो आवातजावत, चोरी सिकार तथा जैविक विविधता र वन्यजन्तु उत्पादनको चोरी निकासी नियन्त्रण गर्नुपर्ने चुनौती पनि छ । कैलाशलाई विशेष पर्यटकीय र वातावरणीय गन्तव्य बनाउने अभियानको नेतृत्व कोत्रुले गरिरहेका छन् । भन्छन्, 'यसलाई विश्वभरिका पर्यटकका लागि आकर्षणको केन्द्र बनाउन सकिन्छ ।'

 

उनको संरक्षण यात्रा भारतको हिमाञ्चल प्रदेशमा काम गरिरहेको जर्मन परियोजनाबाट सुरु भयो । हिमाली क्षेत्रको वातावरण र जैविक विविधता संरक्षणको त्यो परियोजनाअन्तर्गत उनले काश्मीर, अफगानिस्तान र भुटानमा काम गरे । लामो समय काम गरिसकेपछि उनी सन् २००८ मा उनी नेपाल आए र वन तथा भूसंरक्षण मन्त्रालयको जैविक विविधता कार्यक्रममा काम गरे । सन् २०१० देखि इसिमोडसँग जोडिएका राजन अहिले हिन्दुकुश हिमालय क्षेत्रमा वातावरण र जैविक विविधताको संरक्षणमार्फत आर्थिक र सामाजिक उन्नतिको सपना पूरा गर्ने दौडमा छन् ।

उनी आफ्नो दैनिक जिम्मेवारीबाहेक युवा र विद्यार्थीलाई तालिम दिने तथा स्वयंसेवी बनाउन धेरै गोष्ठीमा पनि सहभागी भइरहेका छन् । सामाजिक क्रियाकलापसँगै उनको रुचि क्रिकेटमा पनि बढी नै छ । जम्मु काश्मीरमा रहँदा जम्मु काश्मीर (जेएमके) को राष्ट्रिय क्रिकेट टिमका थिए । सन् १९७६ तिर उनले त्यहाँको राष्ट्रिय टिमबाट धेरै खेल खेलेका थिए । 'अहिले पनि म क्रिकेटको फ्यान हुँ ।'

उनको खेल यात्रा यतिमा मात्रै टुंगिएनन्, जर्मनी पुगेपछि त्यहाँको मिनी क्रिकेट टिममा सहभागी थिए । अहिले काठमाडौंमा पनि उनी सपरिवार विभिन्न खेलमा सहभागी भई नै रहेका छन् । उनी टेनिसका राम्रा खेलाडी पनि हुन् । बिहानबिहान उनी भ्याएसम्म नियमित टेनिस खेल्छन् ।

विकास, खेलसँगै अध्यात्मलाई एकसाथ अघि बढाइरहेका राजनको जीवन जिउने सूत्रसमेत विशेष छ । फारसीको एउटा भनाइ उद्धृत गर्दै उनले सूत्र सुनाए, 'अल नियत् बाल मुरात् ।' अर्थात् आफनो नियत सफा राख्नुहोस् सबै राम्रै हुन्छ ।

मानिस नै भगवान् भएको उनको दृष्टिकोण नै जीवन उत्कृष्ट बनाउने सूत्र हो । राजन भन्छन्, 'जीव आत्मा मुख्य हो । यो आत्माको सम्मान नै सबैभन्दा ठूलो उपलब्धि हो । आत्मालाई दुख नदेऊ ।' दुई छोरी र श्रीमतीका साथ काठमाडौंमा बसोबास गरिरहेका राजनको रुचि संगीतमा पनि त्यत्तिकै छ ।

सन् १९५० तिर डी (डिन) मार्टिनका गीत युरोप तथा अमेरिकामा चर्चित थिए । उनलाई साथीहरूले भने, 'तिम्रो स्वर डी मार्टिनसँग मिल्छ । गीत गाऊ न ।' उनले पनि सोचे— ठीकै छ नि त, साथीहरूका लागि गीत गाइदिऊँ । त्यही भएर 'फ्रेन्डस् हेल्प यु' भन्दै डी मार्टिनका गीत आफ्नो स्वरमा रेकर्ड गराए । पहिलेदेखि नै डी मार्टिनका गीत गाउने राजनले नेपाल आएरमात्रै गीत रेडर्क गर्ने मौका पाए । उनले डी मार्टिनका गीतमा बाँसुरी, हार्मोनियम र तबला मिसाएका छन् ।

स्लो मोसनका गीत मन छुने प्रकारका छन् । राजनका शब्दमा यी क्लासिकल म्युजिक भएकाले सुन्दा मनलाई आनन्द हुन्छ । जुगल डंगोलको स्टुडियोमा रेकर्ड गरिएका यी गीतमा छोराले उनलाई तबलामा साथ दिएका छन् । कामको व्यस्तताबीच बिहानबिहान समय गरेर रेकर्ड गरेको उनका यी गीत गत महिनामात्रै युट्युबमार्फत सार्वजनिक गरिएको हो । उनका गीतको समग्र सन्देश एउटै छ, 'म्यासेज फर लभ' जीवनसँग जोडिएको गीत ।

राजनले थपे, 'गीत नै साथीहरूका लागि मात्रै हो ।' उनले अब चाँडै नेपाली गीत गाउने योजना पनि बनाएका छन् । 'म नेपाली गीत गाउँछु, अलिकति काश्मिरी अलिकति जर्मनी मिसिएको टोनमा', राजनले भने ।


प्रतिक्रिया दिनुहोस !

Unity

working together is no longer optional-it is a matter of compulsion

Annapurna Media Network has announced the Unity for Sustainability campaign which comes into force from January 1, 2022. The main aim of this campaign is to 'lead the climate change dialogue' working closely with all the stakeholders on sustainable development mode, particulary focusing on climate-change issues.