सार्वजनिक जग्गा मिचेर ढुंगाखानी सञ्चालन

काभ्रेः जिल्लामा पछिल्लो समय ढुंगा तथा क्रसर व्यवसायीले सार्वजनिक जग्गा अतिक्रमण गर्न थालेका छन् । स्थानीय प्रशासनको बेवास्ता र ढुंगाखानी व्यवसायीको चरम लापरबाहीले सार्वजनिक जग्गा अत्रिक्रमण बढ्दै गएको हो ।

भूमिडाँडा-७ स्थित उडवादेवी रोडाढुंगा उद्योगले ब्रेकरको प्रयोग गर्दै पहाड फोरेर निस्केको माटो र ग्राभेल रोसीखोला छेउमा थुपारेर सार्वजनिक जग्गासमेत अतिक्रमण गरेको स्थनानीको आरोप छ । ‘नक्सामा भएको बाटोसमेत छैन ।

माटो हाल्दा खोला साँघरिएको छ', स्थानीयले भने, ‘खानीले सार्वजनिक र व्यक्तिको सम्पत्तिसमेत जबरजस्ती उत्खनन र प्रयोग गर्दै आएका छ', उनले थपे, ‘खानी सञ्चालनअघि रोडा कुटने र गाईबस्तु चराउने चौर थियो । त्यो पनि हरायो र १२÷१५ हात चौडा रोसीखोलो साँधुरिएर ५÷६ हातमा आयो । तर प्रशासन मौन छ ।'

कुशादेवी गाविसका ५ र ६ वडाको सिमानामा रहेको डायमन्ड स्टोन प्रालिले डोजर र ब्रेकर लगाएर डाँडो खोतल्दा निस्कने ढुंगा र धुलोले स्थानीयलाई असर गर्नुका साथै पहिरोको जोखिम बढेको छ । बैरामाहादेव रोडा ढुंगा उद्योग, काठमाडौं रोडा ढुंगा उद्योग, कोहिनुर रोडाढुंगा उद्योगले पहाड फोरेर ढुंगा निकाल्ने क्रममा निस्केको माटो र ससाना ढुंगा व्यवस्थित नगरी खोलामा हाल्ने गरेका छन् ।

खानीहरूले मनोमानी गर्दा स्थानीयको घर र जग्गा मात्र नभई खानीछेउबाट बगिरहेको रोसीखोला साँघुरिनुका साथै सतहसमते बढेको छ । यसबाट बर्खामा बाढीको जोखिम बढेको स्थानीयले गुनासो गर्दै आएका छन् । ढुंगाखानीले मनपरी डाँडा खोतलेपछि गाउँ कुरूप मात्रै नभई धेरै बस्ती जोखिममा पारेका छन् ।

कुशादेवी ५ का रामशाहा ठकुरीले भने, ‘ढुंगाखानीले मनपरी खोतल्दा कुशादेवी-५ र ६ का पूरै बस्ती जोखिममा छन्।' बर्खामा बाढी र पहिरोले गाउँलेलाई सास्ती दिन्छ । प्रशासन भने कानमा तेल हालेर बस्छ,' उनले थपे, ‘अनुगमन गरेजस्तो गर्छ कारबाही भने कहिले भएको छैन ।'

खानी दर्ता र नवीकरण गर्दा इजाजतपत्रको सर्तमै स्थानीय समुदायसँग समन्व गरी वातावरणमैत्री पद्धति अपनाउनुपर्नेलगायत बुँदा छन् । यसलाई बेवास्ता गर्दै बाहुबलका भरमा खानी चलाउँदै आएका छन् । भूकम्पपछि पहाड कमजोर भए पनि उच्च भाइब्रेसन भएका मेसिन लगाएर उत्खनन गर्ने गरेको भूमिडाँडा गाविसका विजय केसी बताउँछन् ।

‘जोखिमयुक्त पाहाडको प्रावधिकबाट निरीक्षण गराउनेतर्फ खानी सञ्चालकले ध्यान नदिई जबरजस्ती खानी चलाउँदै आएका छन्', उनले थपे, ‘चुल्ठेमुन्द्रे र प्रशासनको आडमा हामीलाई हपार्छन् ।'

रोसीखोला किनारमा सञ्चालित आठवटा ढुंगाखानीले ढुंगा उत्खनन मात्रै गरेका छैनन्, खोला किनारामा रहेका खाली जग्गा अतिक्रमण गरेका छन् । अधिकांश खानीले ठूलो प्रेसर भएका एक्साभेटर र ब्रेकर प्रयोग गर्दै ढुंगा उत्खनन गर्ने गरेका छन् । खानी विभागको सहमतिमा जिल्ला विकास समितिले विभिन्न सर्तसहित ढुंगाखानीको इजाजतपत्र दिँदै आएको छ । तर नियमित अनुगमनको अभावमा खानी सञ्चालकले सर्त मिचिरहेका छन् ।

खानीस्थलमा अधिकांशले साइनबोर्डसमेत प्रयोग नगरी काम गर्दै आएका छन् । स्थानीय विकास अधिकारी रामकृष्ण उप्रेतीले अनुगमन गरी कुनै खानीले मापदण्डविपरीत उत्खनन वा सार्वजनिक जग्गा, नदीनाला अतिक्रमण गरेको फेला परे कानुनी कारबाही गर्ने बताए । प्रमुख साहायक जिल्ला अधिकारी भीमकान्त शर्माले सत्यतथ्य बुझी त्यस्ता उद्योगलाई कारबाही गर्ने बताए ।