सामाजिक इन्जिनियरिङमा ट्रम्पको वाचा

सामाजिक इन्जिनियरिङमा ट्रम्पको वाचा

सन् २०२५ मा पुन: अमेरिकी राष्ट्रपति पदमा निर्वाचित भएपछि डोनाल्ड ट्रम्पले तरंग ल्याएका छन्। शपथग्रहण भाषणमा जाति र लिंगका आधारमा गरिने ‘सोसल इन्जिनियरिङ’ विरुद्ध कडा अडान लिएका छन्। उनले सार्वजनिक र निजी जीवनका हरेक पक्षमा सामाजिक इन्जिनियरिङको प्रभावलाई रोक्ने प्रतिज्ञा गर्दै अमेरिकामा व्यक्तिगत स्वतन्त्रताको संरक्षणलाई प्रमुख प्राथमिकता बनाउने प्रतिबद्धता जनाएका छन्। ट्रम्पको यो प्रतिज्ञा विविध प्रतिक्रिया उत्पन्न गर्ने खालको छ। उनका समर्थकले यसलाई समान अवसर र व्यक्तिगत प्रयासको सम्मानको पक्षमा एक कदमका रूपमा लिएका छन्। उनका आलोचकहरूले यसलाई विविधता र समावेशीकरणका विरुद्धको कदमका रूपमा हेरेका छन्।

सोसल इन्जिनियरिङ भनेको के हो ? : सोसल इन्जिनियरिङ भनेको समाजमा रहेका मानवीय व्यवहार, सोच, विश्वास र समूहगत गतिविधिलाई प्रभाव पार्न प्रयोग गरिने रणनीति हो। जसले कुनै लक्ष्य प्राप्त गर्न मानिसको विचार, भावना वा कार्यलाई परिवर्तन गर्न सक्छ। यो विभिन्न सन्दर्भमा प्रयोग गरिन्छ, जस्तै राजनीतिक, सामाजिक, आर्थिक वा प्राविधिक क्षेत्रमा। सामाजिक इन्जिनियरिङले व्यक्तिगत वा सामूहिक स्तरमा मानिसलाई प्रभाव पार्न मनोवैज्ञानिक प्रविधि, सञ्चारका माध्यम र प्रलोभनका उपकरणहरूको प्रयोग गर्छ। यसले सकारात्मक उद्देश्यका लागि समाज सुधार गर्न सक्ने भए पनि नकारात्मक रूपमा मानिसलाई भ्रमित पारेर, विभाजन ल्याएर वा असमानता बढाउन पनि प्रयोग हुनसक्छ।

अमेरिकामा विगत केही दशकमा विविधता र समावेशीकरणलाई प्रवद्र्धन गर्न नीतिहरू लागू गरिएको छ। विशेषगरी, शिक्षा, रोजगारी र सरकारी सहायता कार्यक्रमहरूमा जातीय तथा लिंगीय प्रतिनिधित्वलाई सुनिश्चित गर्न कोटा प्रणाली वा सकारात्मक भेदभावजस्ता नीति ल्याइएका छन्। तर, ट्रम्पजस्ता नेताहरूले यी नीतिहरूलाई ‘अनावश्यक हस्तक्षेप’ भन्दै आलोचना गर्दै आएका छन्। उनका अनुसार, नीति निर्माणले व्यक्तिको क्षमताभन्दा पहिचान (जाति, लिंग)लाई प्रमुख स्थान दिँदा सामाजिक असमानता झन् बढ्न सक्छ।

ट्रम्पको अडान र उनको प्रतिज्ञाको अर्थ : ट्रम्पले आफ्नो भाषणमा भनेका छन् कि उनले जाति र लिंगको आधारमा गरिने ‘सोसल इन्जिनियरिङ’लाई पूर्ण रूपमा विफल पार्नेछन्। यसको अर्थ विभिन्न सरकारी नीतिहरू, कर्पोरेट अभ्यासहरू र शैक्षिक संस्थामा लागू गरिएका विविधता तथा समावेशीकरण कार्यक्रमहरूमा व्यापक परिवर्तन आउन सक्छ। उनको अडान तीन प्रमुख कुरामा केन्द्रित देखिन्छ :–

 मेरिटोक्रेसी (योग्यता आधारित प्रणाली)को प्रबर्द्धन : ट्रम्पले अवसरहरूलाई व्यक्तिगत योग्यता, मेहनत र क्षमताका आधारमा उपलब्ध गराइनुपर्ने तर्क गर्दै आएका छन्। उनले जाति र लिंगका आधारमा गरिने कुनै पनि विशेष नीति अस्वीकार गर्ने प्रतिबद्धता व्यक्त गरेकाछन्।

 सरकारी हस्तक्षेपको अन्त्य : ट्रम्प प्रशासनले सरकारद्वारा निर्देशित सामाजिक इन्जिनियरिङ नीति हटाएर बजारको प्राकृतिक प्रक्रियालाई चल्न दिने दृष्टिकोण राख्ने सम्भावना छ।

 संवैधानिक समानताको प्रत्याभूति : अमेरिकी संविधान सबै नागरिकलाई समान अधिकारको ग्यारेन्टी गर्छ। ट्रम्पका अनुसार, जाति वा लिंगका आधारमा कोटा वा प्राथमिकता दिनु संविधानको मूलभावनासँग मेल खाँदैन।

ट्रम्पको प्रतिज्ञाको प्रभाव : यदि ट्रम्प प्रशासनले जाति र लिंगका आधारमा गरिने सामाजिक इन्जिनियरिङ नीति हटाउने हो भने यसको विभिन्न क्षेत्रहरूमा दीर्घकालीन प्रभाव पर्न सक्छ :–

 शिक्षा क्षेत्रमा प्रभाव : अफर्मेटिभ एक्सनअन्तर्गत शिक्षालयहरूमा भर्ना प्रक्रियामा जातीय विविधतालाई प्राथमिकता दिइन्छ। यदि ट्रम्पले यी नीतिहरू हटाए भने, विश्वविद्यालयहरूले केवल विद्यार्थीको व्यक्तिगत क्षमतालाई ध्यानमा राखेर प्रवेश प्रक्रिया निर्धारण गर्नुपर्नेछ।

रोजगारी क्षेत्रमा असर : सरकारी तथा निजी क्षेत्रहरूमा विविधता तथा समावेशीकरण कार्यक्रमहरू हटाइएमा, रोजगारमा विभिन्न समुदायको पहुँच परिवर्तन हुनसक्छ। समावेशी कार्यक्रमहरू हटाउँदा अल्पसंख्यक समुदायहरूलाई चुनौती थपिन सक्छ।

सामाजिक विभाजनको खतरा : केही समूहहरूले ट्रम्पको प्रतिज्ञालाई समानताको पक्षमा देखे पनि, अन्य समूहहरूले यसलाई भेदभाव हटाउने प्रक्रियालाई कमजोर पार्ने कदमका रूपमा हेर्न सक्छन्। यसले अमेरिकी समाजमा सामाजिक ध्रुवीकरण बढ्न सक्छ।

समर्थन र आलोचना : ट्रम्पको प्रतिज्ञालाई समर्थन गर्नेहरूले यसलाई ‘न्यायोचित अवसरको पुनस्र्थापना’का रूपमा लिएका छन्। उनीहरूको दाबी छ कि नीतिगत हस्तक्षेप बिना, सबै अमेरिकी समान अवसरको आधारमा अघि बढ्न सक्नेछन्। तर, आलोचकहरूले ट्रम्पको दृष्टिकोणलाई ‘प्रगतिशील उपलब्धिहरूलाई खतरामा पार्ने भनेर आलोचना गरेका छन्। उनीहरूका अनुसार, जातीय तथा लिंगीय विविधता सुनिश्चित गर्न गरिएका प्रयासहरू अचानक हटाइएमा, ऐतिहासिक रूपमा विभेदमा परेको समूहको अवसर घट्नेछ।

आगामी सम्भावित परिदृश्यहरू : यदि ट्रम्पले आफ्नो प्रतिज्ञा कार्यान्वयन गरे भने सम्भावित परिदृश्यहरू निम्नानुसार हुन सक्छन् :–

नवीन नीति निर्माण : ट्रम्प प्रशासनले जाति र लिंगका आधारमा गरिने कोटा प्रणाली वा प्राथमिकताहरूको सट्टा योग्यता र प्रदर्शनलाई प्राथमिकता दिने नीतिहरू निर्माण गर्न सक्छ। यसले शैक्षिक संस्था, रोजगारी र सरकारी कार्यक्रमहरूमा ठूलो फेरबदल ल्याउन सक्छ। यदि यस्तो नीति कार्यान्वयन भयो भने, शैक्षिक र रोजगारीका अवसरहरूमा प्रतिस्पर्धा बढ्नेछ। तर, यसले लामो समयदेखि वञ्चित समुदायहरूलाई समावेश गर्ने प्रयासलाई कमजोर बनाउने सम्भावना पनि रहन्छ।

न्यायालयमा चुनौतीहरू : जाति र लिंगलाई सम्बोधन गर्ने सामाजिक इन्जिनियरिङसम्बन्धी नीतिहरू हटाउनुका कारण कानुनी विवाद र चुनौतीहरू सिर्जना हुन सक्छन्। नागरिक अधिकार समूहहरू र सामाजिक न्यायका समर्थकहरूले ट्रम्प प्रशासनको नीतिलाई अदालतमा लैजान सक्नेछन्। अमेरिकी संविधानले समानताका लागि गरेको प्रतिबद्धता र नागरिक अधिकार ऐनहरूले यस मुद्दालाई पेचिलो बनाउनेछन्। विशेषगरी, अदालतहरूले यसलाई कानुनी रूपमा कस्तो दृष्टिकोणले हेर्छ भन्ने कुराले भावी नीतिहरूको आधार तय गर्न सक्छ।

सामाजिक तथा आर्थिक प्रभाव : जातीय र लैंगिक विविधताले अमेरिकी समाज र अर्थतन्त्रमा सकारात्मक योगदान पुर्‍याउँदै आएको छ। यदि सामाजिक इन्जिनियरिङलाई रोक्ने नीतिहरू लागू भए भने यो विविधतालाई खतरामा पार्न सक्छ। यो व्यावसायिक क्षेत्रमा विशेष रूपमा महŒवपूर्ण हुनेछ, जहाँ विविधता र समावेशीकरणले सिर्जनशीलता, नवप्रवर्तन र बजारको विस्तारमा ठूलो भूमिका खेल्छ। व्यवसायहरूले सरकारको निर्णयलाई कसरी लिन्छन् भन्ने कुरा पनि महŒवपूर्ण हुनेछ। केही व्यवसायहरूले विविधतालाई प्राथमिकता दिन सक्छन्, भने केहीले नयाँ नीतिलाई समर्थन गर्न सक्छन्।

निष्कर्ष : डोनाल्ड ट्रम्पको जाति र लिंगका आधारमा गरिने ‘सोसल इन्जिनियरिङ’ विरुद्धको प्रतिज्ञाले अमेरिकी समाज, नीति, र कानुनी प्रणालीमा गहिरो प्रभाव पार्न सक्छ। ट्रम्पले योग्यता र व्यक्तिगत क्षमतामा आधारित प्रणालीलाई प्रवद्र्धन गर्ने दृष्टिकोण लिए पनि, यसले वञ्चित समुदायहरूका लागि लामो समयदेखि भइरहेको सहायताका प्रयासहरूलाई कमजोर पार्ने जोखिम रहेको छ। यस कदमले शैक्षिक र रोजगारी क्षेत्रमा नयाँ प्रतिस्पर्धा सिर्जना गर्न सक्छ, तर सामाजिक विविधता र समावेशीकरणका प्रयासहरूलाई असर पुर्‍याउने सम्भावना छ। यसबाहेक, नीतिगत परिवर्तनहरूमाथि कानुनी चुनौतीहरू र सामाजिक विवाद पनि सिर्जना हुन सक्छन्। यो विषयले समानता, न्याय, र व्यक्तिगत स्वतन्त्रताको सन्तुलनलाई कसरी सम्बोधन गर्ने भन्नेबारे नयाँ बहसलाई जन्म दिनेछ। यसले अमेरिकी समाजको भविष्यलाई कस्तो दिशा दिनेछ भन्ने कुराले मात्र यसको दीर्घकालीन प्रभावलाई पूर्ण रूपमा निर्धारण गर्ने छ।


प्रतिक्रिया दिनुहोस !

Unity

working together is no longer optional-it is a matter of compulsion

Annapurna Media Network has announced the Unity for Sustainability campaign which comes into force from January 1, 2022. The main aim of this campaign is to 'lead the climate change dialogue' working closely with all the stakeholders on sustainable development mode, particulary focusing on climate-change issues.